Του Αλέξανδρου Λαλάκου
Στις 28 Σεπτεμβρίου η Τουρκία γιόρτασε τη Ναυμαχία της Πρέβεζας. Πόσοι γνωρίζουν τι ακριβώς συνέβη τότε; Και γιατί οι πηγές αναφέρουν ότι έγινε στον Αμβρακικό Κόλπο;
Διαβάστε παρακάτω το ρεπορτάζ, με τις λεπτομέρειες της σελίδας αυτής της ιστορίας.
Η Ναυμαχία της Πρέβεζας και ο Μπαρμπαρόσα.
Ημέρα εθνική γιορτής για την γειτονική Τουρκία κι ένας εθνικός ήρωας, με το Μαυσωλείο του στο Ναυτικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Ο λόγος για τη Ναυμαχία της Πρέβεζας, στις 28 Σεπτεμβρίου 1538 και τον ναύαρχο Χαιρεντίν Μπαρμπαρόσα. Ας παρακολουθήσουμε όμως τον ρου των γεγονότων.
Έναν χρόνο πριν, το 1537, η οθωμανική ναυτική δύναμη, με αρχηγό τον Μπαρμπαρόσα, είχε ήδη επεκταθεί σ το Αιγαίο και το Ιόνιο, πολιορκώντας και καταλαμβάνοντας – με ιδιαίτερη σκληρότητα, όπως αναφέρουν οι πηγές- νησιά που ανήκαν στη Βενετία. Οι ιστορικοί καταλογίζουν στο διάσημο ναύαρχο τις σφαγές στην Κέρκυρα, την Αστυπάλαια και γενικότερα τις Κυκλάδες και Σποράδες, ενώ χαρακτηριστική παραμένει η σφαγή των Κυθήρων με πάνω από 7.000 αμάχους. Στόχος του Μπαρμπαρόσα τη χρονική εκείνη στιγμή ήταν η κατάληψη του Δουκάτου της Νάξου και η προσάρτησή του στην οθωμανική αυτοκρατορία. Είχε πολιορκήσει δε και το Ενετικό φρούριο της Κέρκυρας.
Μπροστά στην απειλή αυτή ο Πάπας Παύλος ο Τρίτος δημιούργησε τη «Χριστιανική Συμμαχία» (Holy League), που περιελάμβανε τις «παπικές πολιτείες», την Ισπανία, τη Δημοκρατία της Γένοβας, τη Δημοκρατία της Βενετίας, τους Ιππότες της Μάλτας και δυνάμεις της Πορτογαλίας υπό τον Γενοβέζο ναύαρχο Αντρέα Ντόρια, στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Καρόλου του 5ου (Ο Ντόρια γεννήθηκε στη Γένοβα το 1466. Ήταν Ιταλός ναύαρχος και πολιτικός, απόγονος φημισμένης γενοβέζικης οικογένειας. Ως αρχιναύαρχος του αυτοκρατορικού στόλου, απελευθέρωσε τα ελληνικά εδάφη της Κορώνης και της Πάτρας και συμμετείχε στην άλωση της Τύνιδας το 1535. Χάρη στον Ντόρια ο Κάρολος Ε' κατέκτησε όλη σχεδόν την Ιταλία. Πέθανε το 1560).
Οι 2 στόλοι ετοιμάζονται
Το καλοκαίρι του 1538 ο στόλος του Μπαρμπαρόσα αριθμούσε 122 γαλέρες και γαλιότες. Από την άλλη πλευρά, η «Ιερά Συμμαχία» περιλάμβανε δύναμη από 157 πλοία.
Ο παπικός στόλος τελούσε υπό τις διαταγές του ναυάρχου Μάρκο Γκριμάνι, ενώ ο στόλος των Ενετών υπό τον Βιτσέντζο Καπέλο. Οι στόλοι ενώθηκαν κοντά στην Κέρκυρα, με τον Αντρέα Ντόρια να καταπλέει εκεί τελευταίος στις 22 Σεπτεμβρίου 1538. Η πρότερη κίνηση του Γκριμάνι να αποβιβάσει στρατεύματα κοντά στην Πρέβεζα, δε στέφθηκε με επιτυχία, αφού συνεπλάκη με τον Οθωμανικό στόλο και υπέστη απώλειες που τον ανάγκασαν να υποχωρήσει στην Κέρκυρα.
Την εποχή εκείνη ο Μπαρμπαρόσα βρισκόταν ακόμη στην Κω αλλά δεν άργησε να φτάσει στην Πρέβεζα, με τον υπόλοιπο στόλο και αφού πρώτα είχε καταλάβει την Κεφαλονιά στο πέρασμά του από το, βενετσιάνικης τότε κτήσης, νησί. Οι Οθωμανοί εκμεταλλεύτηκαν πολύ έξυπνα και το φρούριο του Ακτίου, αποβιβάζοντας εκεί στρατεύματα και υποστηρίζοντας τη ναυτική δύναμη με ρίψεις του πυροβολικού. Οι αντίπαλοι υπό τις συνθήκες αυτές θα έπρεπε να κρατηθούν μακριά από την ακτή. Εάν η «Ιερή Συμμαχία» είχε αποβιβάσει δυνάμεις στην ακτή, ίσως θα μπορούσε να εξασφαλίσει την επιτυχία για τους δυτικούς. Όμως ο Ντόρια φοβήθηκε μια ενδεχόμενη ήττα στη στεριά, αφού η αρχική προσπάθεια του Μάρκο Γκριμάνι είχε ήδη καταρριφθεί.
Άλλωστε και δύο προσπάθειες των δυτικών στρατιωτών για αποβίβαση κοντά στο φρούριο της Πρέβεζας, απωθήθηκαν από τις δυνάμεις του Μουράτ Ρέις στις 25 και 26 Σεπτεμβρίου 1538. Ο Μπαρμπαρόσα έτσι, είχε καταλάβει την εσωτερική πλεονεκτική θέση και οι δυτικοί κινδύνευαν και από τους βορειοδυτικούς αντίθετους ανέμους, που έσπρωχναν τα πλοία τους στην απέναντι εχθρική ακτή, το Άκτιο.
Τη νύχτα της 27ης προς την 28η Σεπτεμβρίου, ο Ντόρια έπλευσε νότια μια απόσταση 30 μιλίων και αγκυροβόλησε τα πλοία του κοντά στο νησί της Λευκάδας. Ο ίδιος και οι διοικητές του αποφάσισαν ότι η καλύτερη επιλογή τους ήταν να οργανώσουν μια επίθεση εναντίον του Lepanto (Ναύπακτος). Τα ξημερώματα όμως της 28ης Σεπτεμβρίου ο Μπαρμπαρόσα είχε μετακινήσει το στόλο του εκτός αγκυροβολίου και τον οδηγούσε σε κατά μέτωπο επίθεση εναντίον των δυτικών, οι οποίοι εξεπλάγησαν από μια τέτοια τολμηρή κίνηση (δεδομένου ότι ο οθωμανικός στόλος υστερούσε αριθμητικά). Ο δυτικός στόλος αιφνιδιάστηκε, με αποτέλεσμα να υπάρξει σύγχυση και ο Ντόρια να καθυστερήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως αναφέρεται, να δώσει εντολή για πλεύση και προετοιμασία για ναυμαχία. Η τελική συμπλοκή των δύο στόλων έγινε στον Αμβρακικό Κόλπο (Gulf of Arta αναφέρεται στην ξένη ιστορική βιβλιογραφία), δίπλα στην Πρέβεζα.
Ο αιφνιδιασμός του συμμαχικού στόλου
Μελετώντας τις βασικές αιτίες που οδήγησαν στην επικράτηση των Οθωμανών, ως βασική θα έπρεπε να αναφερθεί η έλλειψη ανέμου τη στιγμή της ναυμαχίας, χωρίς να παραγνωρίζεται και η στρατηγική δεινότητα του Μπαρμπαρόσα, που κατάφερε να αιφνιδιάσει το συμμαχικό στόλο. Η τεράστια ενετική ναυαρχίδα “Galeone di Venezia” (= «Θύελλα της Βενετίας») ακινητοποιήθηκε λόγω άπνοιας τέσσερα μίλια από την ξηρά και δέκα μίλια από τη θέση Sessola (κοντά στη Λευκάδα). Η βοήθεια εκ μέρους των άλλων πλοίων της Συμμαχίας ήταν αδύνατη αφού αυτά περιβάλλονταν άμεσα από τις εχθρικές οθωμανικές γαλέρες και ακινητοποιούνταν.
Μόνο όταν οι άνεμοι έγιναν ευνοϊκοί κατάφεραν τα χριστιανικά πλοία, με μια σειρά ελιγμών, να τραβήξουν τα οθωμανικά στην ανοιχτή θάλασσα, όπου και είχαν το πλεονέκτημα.
Ο Οθωμανικός στόλος είχε διαμορφωθεί σε διάταξη σχήματος Ύψιλον (Y). Ο Μπαρμπαρόσα μαζί με το γιο του Hasan Reis, αργότερα Hasan Pasha, τον Sinan Reis, τον Cafer Reis και τον Şaban Reis, παρατάχθηκαν στο κέντρο της παράταξης (όπως φαίνεται και στο σχήμα με τη διάταξη της ναυμαχίας).
Η ήττα των δυτικών
Από την αντίπαλη πλευρά οι Δυτικοί είχαν στην αριστερή πτέρυγα του συνδυασμένου στόλου τον Ferrante Gonzaga, αντιβασιλέας και Διοικητή της Σικελίας, ενώ οι Ιππότες της Μάλτας ήταν στη δεξιά πτέρυγα.
Η συμπλοκή των πλοίων έγινε γρήγορα, με τον Ντόρια να διστάζει να επιτεθεί κατά μέτωπο προς τον Μπαρμπαρόσα, ο οποίος επωφελούμενος από την έλλειψη ανέμου (που ακινητοποιούσε τα μεγαλύτερα χριστιανικά πλοία), τα «έπιανε» εύκολα και επιβίβαζε σε αυτά τους στρατιώτες του. Τα πλοία των Οθωμανών άλλωστε ήταν πιο μικρά και ευέλικτα, με αποτέλεσμα να υπερτερούν των χριστιανικών πλοίων, λόγω της άπνοιας.
Στο τέλος της ναυμαχίας 12 χριστιανικά πλοία είχαν καταβυθιστεί από τους Οθωμανούς, 4 άλλα είχαν πυρποληθεί, 38 είχαν αιχμαλωτιστεί και 4000 ναύτες ήταν αιχμάλωτοι. Οι πηγές αναφέρουν ότι οι Οθωμανοί είχαν γύρω στους 500 νεκρούς και πολύ περισσότερους τραυματίες.
Την επόμενη ημέρα, παρότι ο άνεμος ήταν ευνοϊκός, ο Ντόρια επειδή δεν ήθελε μάλλον να διακινδυνεύσει άλλες απώλειες, έπλευσε προς την Κέρκυρα, αντίθετα με τη θέληση των υπολοίπων δυτικών για συνέχιση της μάχης.
Η «ιστορία» κλείνει τον Οκτώβριο του 1540, όταν υπογράφηκε Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ της “Δημοκρατίας της Βενετίας” και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με αυτήν οι Οθωμανοί ανέλαβαν τον έλεγχο των Βενετικών κτήσεων του Μορέως (Πελοπόννησος) και της Δαλματίας και των πρώην Βενετικών νησιών του Αιγαίου, του Ιονίου και τις ανατολικές Αδριατικές ακτές. Επίσης η Βενετία υποχρεώθηκε να καταβάλει ως πολεμική αποζημίωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία 300.000 χρυσά δουκάτα.
Οι ιστορικοί εκτιμούν πως η ήττα του συμμαχικού στόλου οφειλόταν στο ότι ο Αντρέα Ντόρια δεν θέλησε να ριψοκινδυνεύσει την ασφάλεια των δικών του πλοίων αλλά και γενικότερα επειδή υπήρχε μια εχθρότητα και αντιπαλότητα μέσα σε αυτή την ετερόκλητη χριστιανική συμμαχία.
Λίγα λόγια για τον Μπαρμπαρόσα
Ο Μπαρμπαρόσα ( «Κοκκινογένης») γεννήθηκε το 1475 στο χωριό Παλαιόκηπος της Μυτιλήνης, στον κόλπο του Γέρα. Θεωρείται αυτός που κατεξοχήν οργάνωσε τον οθωμανικό στόλο και κατέλαβε το ύπατο αξίωμα του Ναυάρχου. Έγινε σουλτάνος του Αλγερίου και τέλος ανήλθε στο αξίωμα του Μπεϊλέρ Μπέη (Αρχιμπέης) του Αιγαίου, ένα από τα μεγαλύτερα οθωμανικά αξιώματα.
Ο «Κοκκινογένης» λεηλάτησε και ερήμωσε πολλά νησιά του Αιγαίου, ειδικά στις Κυκλάδες καθώς και στα Κύθηρα και ήταν το μακρύ χέρι του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς στη Μεσόγειο. Έδρασε επίσης και στο Ιόνιο, Κρήτη, Σικελία, Ιταλία, Σαρδηνία, Βαλεαρίδες και τις περιοχές της νότιας Γαλλίας που ανήκαν στην Ιταλία.
Οι πηγές τον αναφέρουν ως ιδιαίτερα ευφυή, έξυπνο, με εντυπωσιακό τρόπο ομιλίας,. Σωματικά, ο Μπαρμπαρόσα ήταν μέσου ύψους και ήταν ευτραφής. Στα κόκκινα μαλλιά και γένια του οφείλει και το προσωνύμιό του. Μιλούσε τις πέντε κύριες γλώσσες της Μεσογείου, την ελληνική, την αραβική, την ισπανική, την ιταλική και τη γαλλική και αναφέρεται ότι αγαπούσε ιδιαίτερα τη μουσική.
Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1545.
Το σύγχρονο τουρκικό ναυτικό θεωρεί τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα ιδρυτή του.
